سرطان دهان و روش های تشخیص آن

سرطان‌ دهان یکی از شایعترین سرطان ها به شمار می رود که دارای رتبه 6 در جهان است. اما این نوع سرطان زیاد شناخته شده نبوده و افراد کمی هستند که با علائم و روش های جلوگیری از این سرطان آشنا هستند و اطلاعات بسیار کمی دارند. در ادامه این مقاله همراه ما باشید تا شما را با سرطان دهان، نحوه تشخیص، علائم و روش درمان آن آشنا نماییم.

سرطان دهان چیست؟

سرطان در واقع رشد غیر قابل کنترل سلولهایی است که به بافت های اطراف حمله کرده و باعث تخریب بافت ها می گردند. سرطان دهان از جمله سرطان های شایعی است که به صورت توده و یا زخمی در دهان ظاهر شده و از بین هم نمی رود. این سرطان در میان مردان بسیار شایع بوده به طوری که در ایالات متحده سالانه 50000 نفر به این سرطان مبتلا شده که حدود 70% آن آقایان هستند. این سرطان که با نام های سرطان کام یا سرطان اورال (Oral Cancer) نیز شناخته می‌شود قسمت هایی از دهان را تحت تاثیر قرار می دهد که شامل لب‌ها، لثه‌ها، زبان، پوشش داخلی گونه‌ها، سقف دهان، کف دهان (زیر زبان)، سخت کام، نرم کام، لق شدن دندان ها می شود.

به طور کلی سرطان دهان به دسته‌ای از بیماری‌های سرطانی مربوط به ناحیه سر و گردن گفته می‌شود که منحصراً دو ناحیه فضای دهانی و اورنوفارنکس را مورد هدف قرار می‌دهند. نکته‌ای که در رابطه با ‌این بیماری حائز اهمیت است، تشخیص به موقع و زودهنگام‌ این سرطان نقش مهمی ‌در میزان امید به درمان آن دارد.

انواع سرطان دهان:

سرطان دهان انواع مختلفی دارد که به سلول های آغازین سرطان بستگی دارد که شامل: 

• کارسینوم سلول سنگ‌فرشی در حفره دهان:

رایجترین نوع سرطان دهان است که در آن سلول های سنگ فرشی که نازک هستند و سطح صافی دارند دچار کارسینوم به معنای سرطان می شوند. بافت های سنگ فرشی اغلب در پوشش اندام های توخالی و مجاری تنفسی و گوارشی یافت می شوند. کارسینوم سلول سنگ‌فرشی یا سرطان سلول سنگ فرشی بیشتر در قسمت هایی است که در معرض نور خورشید قرار دارند (همچون صورت، گوش‌ها و گردن). اما گاهی در دهان نیز ایجاد می‌شود.

• وروکوس کارسینوما در دهان:

Verrucous carcinoma زیرگروهی از سلول سنگ فرشی است. این سرطان به ندرت به سایر قسمت ها منتشر می شود اما می تواند به طور عمیق در بافت های اطراف رشد نماید.

• ملانومای دهان:

Melanoma در سلول‌های تولیدکننده رنگ‌دانه ایجاد می‌شود که به پوست رنگ می‌دهند. ملانومای سروگردن می‌تواند در هر نقطه‌ای از پوست، داخل بینی یا حفره دهان نیز ایجاد شود.

• کارسینوم سلول بازال:

این سرطان در سلول های بازال آغاز شده بیشتر بر روی لب ها ظاهر می شوند.

علائم تشخیص سرطان دهان:

شایعترین علائم تشخیص سرطان دهان عبارتند از:

• تورم / ضخیم شدن، برآمدگی، لکه‌های خشن / پوسته / یا نواحی فرسایش یافته روی لب، لثه یا سایر نواحی داخلی دهان
• ایجاد لکه‌های مخملی ، سفید، قرمز یا خالدار (سفید و قرمز) در دهان
• خونریزی غیرقابل توضیح در دهان
• بی‌حسی غیر قابل توضیح، از دست دادن احساس یا درد، حساسیت در هر ناحیه از صورت، دهان و گردن
• زخم‌های مداوم روی صورت، گردن یا دهان که به‌راحتی خونریزی می‌کنند و ظرف گذشت 2 هفته بهبود نمی‌یابند.
• احساس درد یا احساس اینکه چیزی در قسمت پشت گلو گیر کرده است.
• مشکل در جویدن یا بلعیدن، صحبت کردن یا حرکت دادن فک و زبان
• خشکی دهان، گلودرد مزمن یا تغییر صدا
• درد گوش
• تغییر در نحوه قرارگیری دندان‌ها
• کاهش وزن چشم گیر

با مشاهده دو یا چند مورد از این علائم حتما به پزشک مراجعه کنید.  

مراحل سرطان دهان:

تشخیص آنکه بیماری در چه سطحی است بسیار اهمیت دارد به همین دلیل حتما باید مراحل زیر را دنبال کنید:

• مرحله اول: در این مرحله ابتدا باید روشن شود که محل سرطان کجا بده و آیا به سایر قسمت ها منتشر شده یا خیر.
• مرحله دوم: این مرحله که کارسینوم درجا (Carcinoma in situ) نام دارد مرحله ای است که در آن سلول‌های غیرطبیعی در بافت پوششی لب‌ها یا حفره دهان دیده شده که می توانند به سلول های سرطانی تبدیل شوند.
• مرحله سوم: در این مرحله توده ای در اندازه 2 سانتی متر و یا کمتر تشکیل شده، اما به غدد لنفاوی نرسیده است.
• مرحله چهارم: اگر اندازه توده بیش از 2 سانتی متر و کمتر از 4 سانتی متر باشد سرطان باز هم به غدد لنفاوی نرسیده است.
• مرحله پنجم: اگر اندازه تومور از 4 سانتی متر بیشتر باشد ممکن است به غدد لنفاوی منتشر شده اما به سایر نقاط بدن گسترش نیافته است.
• مرحله ششم: پیشرفته ترین مرحله سرطان است که در آن به سایر نقاط بدن نیز منتشر شده است.

مراحل تشخیص سرطان دهان:

پس از مراجعه به پزشک، در صورتی که مورد مشکوکی دیده شود آزمایش های تخصصی از قبیل بیوپسی، عکس‌برداری اشعه‌ایکس از قفسه سینه، سیتی‌اسکن و ام‌آر‌آی در دستور کار قرار می گیرد. در واقع می توان گفت تنها روش قطعی برای تعیین ‌اینکه آیا سلول‌های سرطانی یا پیش‌سرطانی وجود دارد، از طریق بیوپسی و ارزیابی میکروسکوپی سلول‌ها در نمونه برداشته شده است. بیوپسی بافتی، از زبان یا سایر بافت‌های دهان و بررسی میکروسکوپی ضایعه، تشخیص سرطان دهان و یا پیش‌سرطانی را تائید می‌کند.

عوامل تاثیر گذار بر سرطان دهان:

• جنسیت:

طی تحقیقات صورت گرفته بیشتر افراد مبتلا به سرطان دهان مرد هستند.

• مصرف الکل و دخانیات :

افرادی که در مصرف سیگار و الکل زیاده روی می کنند بیش از سایر افراد به این سرطان مبتلا خواهند شد.

• ژنتیک و وراثت:

گاهی فرد دارای سابقه سرطان در اقوام نزدیک است که می تواند تاثیرگذار باشد.

• نور مستقیم آفتاب:

نور مستقیم خورشید به دلیل اشعه ماورابنفش تاثیر نامطلوبی داشته و خطر انواع سرطان های پوستی را افزایش دهد.

• ویروس HPV:

ویرس HPV و یا ویروس پاپیلومای انسانی که بیشتر از طریق رابطه جنسی پرخطر منتقل می شود، خطر ابتلا به سرطان دهان را افزایش می دهد.

• رژیم غذایی نامناسب: 

برخی مطالعات نشان داده که عدم مصرف سبزیجات و میوه جات ابتلا به این بیماری را افزایش داده است.

درمان سرطان دهان:

• عمل جراحي:

این درمان از طریق تخلیه تومور صورت می گیرد. در طی این جراحی بسته به موقعیت تومور برش کوچکی در ناحیه گردن و یا فک بیمار ایجاد می شود. بعد از خارج کردن تومور باید ناحیه جراحی شده بازسازی شود. این بازسازی توسط فلاپ و یا پدیکل انجام می شود.

• پرتو درمانی:

پرتو درمانی بدون آسیب رساندن به بافت‎های سالم در اندک زمان می‌تواند بافت‌های سرطانی دهان را با دقت درمان کند. دو نوع رایج پرتو درمانی شامل پرتو درمانی خارجی و براکی‌تراپی است. در طی این درمان پزشک از پرتوهایی با انرژی بالا استفاده می نماید. اصولا این روش از طریق دستگاه هایی انجام می شود که خارج از بدن است. اگرچه می‌توان از دانه‌ها و سیم‌های رادیواکتیو که در نزدیکی محل سرطان قرار گرفته‌اند نیز استفاده کرد (براکی تراپی).

این روش سریعا بعد از جراحی انجام می شود. ممکن است در مراحل اولیه از این روش به تنهایی استفاده کرد اما در شرایط دیگر باید با شیمی درمانی ترکیب شود. این روش سبب افزایش تاثیر درمان شده اما عوارض آن را افزایش می دهد. این روش به تسکین علائم و نشانه های سرطان کمک می کند. این روش درمان برای افراد سیگاری تاثیر کمی دارد.

• شیمی درمانی:

این روش درمان که اغلب با پرتودرمانی ترکیب می شود با استفاده از داروهای ضدسرطان سبب تخریب سلولهای سرطانی در سراسر بدن می شود.

• درمان دارویی هدفمند:

استفاده از این داروها ممکن است به تنهایی و یا همراه با داروهای شیمی درمانی یا پرتودرمانی استفاده شود سبب تغییر در سلول های سرطانی شده و از رشد آنها جلوگیری می کند. ستوکسیماب (اربیتاکس) یک درمان هدفمند است که از آن برای درمان سرطان دهان در شرایط خاص استفاده می‌شود. ستوکسیماب عملکرد پروتئینی را متوقف می‌کند که در بسیاری از انواع سلول‌های سالم یافت می‌شود، اما بیشتر در انواع خاصی از سلول‌های سرطانی وجود دارد.

• ایمونوتراپی:

ایمونوتراپی یا ایمنی درمانی یکی از جدیدترین متد درمان سرطان است که با تقویت سیستم ایمنی با سرطان مبارزه می کند. سلول های سرطانی به دلیل تولید پروتئین سبب می شوند تا سیستم ایمنی نتواند 
آن ها را تشخیص دهد. این روش درمانی سبب تداخل در این پروسه می گردد. درمان‌های ایمونوتراپی معمولا برای افرادی استفاده می‌شوند که به سرطان دهان پیشرفته مبتلا هستند و به درمان‌های استاندارد پاسخ نمی‌دهند.

البته یک سری روش های درمانی دیگری نیز وجود دارند که می توان به صورت مکمل با روش های بالا استفاده کرد که شامل:

• ورزش:

در اکثر روزهای هفته، به مدت ۳۰ دقیقه ورزش‌های ملایم را انجام دهید. ورزش‌هایی با شدت متوسط (همچون پیاده‌روی سریع) نیز به کاهش خستگی در طول درمان سرطان و بعد از آن کمک می‌کنند. قبل از شروع تمرینات ورزشی حتما با پزشکتان مشورت کنید تا اطمینان حاصل کنید که ورزش برای شما بی‌خطر است.

• ماساژدرمانی:

در طول پروسه ماساژدرمانی، یک متخصص ماساژ از دستان خود برای اعمال فشار روی ماهیچه‌ها و پوستتان استفاده می‌کند. این درمان به رهایی از استرس و فشار روحی نیز کمک زیادی می‌کند.

• ریلکسیشن:

احساس آرامش و دوری از استرس می تواند در درمان سرطان کمک کند.

• درمان سرطان دهان با طب سوزنی:

درمان طب سوزنی به رهایی از استرس و خستگی کمک می کند.

راه های جلوگیری از سرطان دهان:

رعایت موارد زیر می تواند از بروز سرطان دهان جلوگیری نماید:

1. پرهیز از مصرف سیگار و دخانیات و مشروبات الکلی
2. یک رژیم غذایی مناسب و متعادل
3. عدم قرارگیری در معرض نور مستقیم خورشید
4. رعایت بهداشت دهان و دندان
5. چکاپ دهان و دندان به صورت دوره ای

با استفاده از روش های زیر می توانید خود را معاینه کنید:

• یکبار در ماه دهان خود را بررسی کنید.
• با استفاده ازنور روشن و یک آینه، لب ها و جلوی لب ها را نگاه و بررسی کنید.
• سر خود را به عقب بچرخانید و سقف دهان خود را نگاه کنید و احساس کنید.
• جهت بررسی کردن داخل دهان خود، گونه ها و لثه ها را بررسی کنید.
• زبان خود را بیرون بیاورید و به تمام سطوح آن نگاه کنید.
• کف دهان خود را بررسی کنید به پشت گلو نگاه کنید احساس تجمع یا غدد لنفاوی بزرگ در هر دو طرف گردن و زیر فک پایین خود را احساس کنید.

تفاوت سرطان با سایر ضایعات دهان:

شاید تشخیص تفاوت بین ضایعات سرطانی با سایر بیماریهایی که به دهان و دندان ارتباط دارند کمی مشکل باشد. این ضایعه ها اکثرا خوش خیم هستند. مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات مرتبط می تواند در تشخیص این بیماری ها موثر باشد. همانطور که گفته شد این ضایعات بدخیم از بین نخواهند رفت. اما سایر بیماری ها پس از طی مدت درمان بهبود پیدا می کنند.

آیا سرطان دهان کشنده است؟

این سرطان نیز همانند سایر سرطان ها اگر به موقع تشخیص داده نشود می تواند کشنده باشد. اگر سرطان دهان به موقع تشخیص داده شود، با مصرف دارو می توان از پیشروی آن جلوگیری کرد و حتی آن را درمان کرد. اگر شما به موارد مشکوکی برخورد کردید حتما به پزشک مراجعه نمایید. به طور کلی نرخ بقای این سرطان، طبق گزارش موسسه ملی سرطان شامل:

• ۸۳ درصد، برای سرطان موضعی
• ۶۴ درصد، برای سرطانی که به غدد لنفاوی مجاور سرایت کرده است.
• ۳۸ درصد، برای سرطانی که به سایر قسمت‌های بدن سرایت کرده است.

به‌طورکلی، ۶۰ درصد از افراد مبتلا به سرطان دهان، پنج سال یا بیشتر زنده می‌مانند. اگر تشخیص در مراحل اولیه سرطان صورت‌گرفته باشد، احتمال این که فرد پس از دریافت درمان زنده بماند بیشتر است.

مواد غذایی مفید برای جلوگیری از سرطان دهان:

• انواع توت‌ها:

مدت‌هاست که بلوبری، شاه توت، توت‌فرنگی و سایر انواع توت به دلیل فواید کلی‌ که برای سلامتی دارند، به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. تحقیقات نشان داده‌اند که توت‌ها علاوه بر آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها دارای یک ترکیب مبارزه کننده با سرطان دهان هستند که الاجیک اسید نام دارد. این ماده مغذی گیاهی به کند کردن رشد سلول‌های سرطانی کمک می‌کند و کبد را نیز سالم نگه می‌دارد.

• ماهی:

مواد غذایی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ و ویتامین D (همچون ماهی سالمون و ماهی‌تن) دارای خواص پیشگیری‌کننده از بیماری هستند. افزودن ماهی به رژیم غذایی‌تان می‌تواند از سرطان و بیماری پریودنتال جلوگیری کند که این امر تا حد زیادی احتمال بروز سرطان دهان را نیز کاهش می‌دهد.

• کلم بروکلی، گل‌کلم و کلم:

کلم ها رشد سلول‌های سرطانی را کند می‌کنند و به‌طورکلی از شکل‌گیری سرطان جلوگیری می‌کنند. می‌توانید از آنها در خورش‌ها یا کاسرول استفاده کنید یا بعد از بخارپز کردن در کنار غذاهای اصلی همچون مرغ یا ماهی مصرف کنید.

مصرف مرکبات:

افرادی که مکمل‌های ویتامین C مصرف می‌کنند حدود ۲۴ درصد کمتر در معرض خطر ابتلا به سرطان دهان قرار دارند. اگرچه مکمل‌ها خوب هستند، اما بهتر است ویتامین C را به طور طبیعی از میوه‌هایی همچون پرتقال و گریپ‌فروت دریافت کنید.

مرکبات دارای خواص زیادی هستند که می‌توانند به مبارزه با بیماری‌هایی همچون سرطان کمک کنند. مرکبات حاوی ترپن‌ها هستند که می‌توانند روی پیشرفت چرخه سلولی تاثیر بگذارند. فقط مراقب باشید که پرتقال، گریپ‌فروت و سایر مرکبات را باید در حد اعتدال مصرف کنید، زیرا به علت سطح اسیدی بالای این میوه‌ها، در صورت مصرف بیش از حد ممکن است به دندان‌ها آسیب برسانند.

• روغن زیتون:

خواص روغن زیتون تنها به مبارزه با انواع سرطان محدود نمی‌شوند. روغن زیتون خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، آلزایمر و پوکی‌استخوان را نیز کاهش می‌دهد. به‌علاوه می‌تواند از سکته مغزی جلوگیری کند و روند پیری را نیز آهسته‌تر کند. 

• زردچوبه:

کورکومین که عامل زردی زردچوبه است یکی از قوی‌ترین ضد التهاب‌هایی است که تاکنون شناسایی شده است. کورکومین می‌تواند عملکرد عروق خونی را که وظیفه تغذیه تومور را بر عهده دارند متوقف کند و سلول‌های سرطانی را از بین ببرد. برای فعال شدن این خاصیت آن را با فلفل سیاه و زردچوبه ترکیب کنید.

• چای سبز:

چای سبز خواص آنتی‌اکسیدان بی‌نظیری دارد که برای استفاده از این خواص روزانه ۲ فنجان چای سبز بنوشید. چای سبز به مبارزه با سرطان دهان و تسکین برخی از علائم این سرطان کمک می‌کند.

• گشنیز:

تخم گشنیز زخم‌های دهان را بهبود می‌بخشد و خطر بروز سرطان کام را کاهش می‌دهد. برای بهره‌مند شدن از خواص این گیاه، ۲ قاشق چایخوری تخم گشنیز را له کنید و در یک لیتر آب بجوشانید. سپس آن را از صافی رد کنید و اجازه دهید سرد شود. ۳ الی ۴ بار در روز از آن به‌عنوان دهان‌شویه استفاده کنید.

• ریحان:

ریحان سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها است و به سم‌زدایی بدن کمک می‌کند. این گیاه همچنین با کاهش رشد سلول‌های سرطانی، از بروز سرطان جلوگیری می‌کند. خوردن 5 الی 6 برگ ریحان درطول روز و یا حتی جوشاندن آن می تواند در درمان سرطان کمک نماید.

• زنجبیل:

زنجبیل دارای اثرات ضدالتهابی و ضد سرطانی است. همچنین می‌تواند حالت تهوع و استفراغ مربوط به شیمی‌درمانی را کاهش دهد. اما به دلیل آنکه سبب افزایش خونریزی می شود از مصرف آن قبل از عمل جراحی خودداری نمایید. همچنین افرادی که دارای پلاکت خون پایینی هستند هم باید از مصرف آن بپرهیزند.

• آلوئه‌ورا:

 مصرف آلوئه‌ورا در طول شیمی‌درمانی می‌تواند به پیشگیری از شکل‌گیری زخم‌های دهان در برخی از بیماران کمک کند.

اگر دوست دارید در رابطه با اسید اچ بیشتر بدانید به مقاله انواع اسید اچ و کاربرد آن در دندانپزشکی مراجعه کنید.