فرز دندانپزشکی (Dental Burs) یکی از مهم ترین و پر مصرف ترین ابزار های دندانپزشکی است که تقریبا بدون این وسیله کار دندانپزشک غیر ممکن خواهد شد. این ابزار کاربردی، در اشکال و جنس و سایز های گوناگون در بازار تجهیزات دندانپزشکی به فروش میرسد و دندانپزشکان با توجه به نوع و متد درمانی بیمار، یکی از انواع آن ها را انتخاب میکنند. انتخاب این دستگاه سبب رعایت ارگونومی دندانپزشک و بهبود راحتی بیمار در حین درمان میشود. ما در این مقاله قصد داریم تا شما را با انواع فرز دندانپزشکی و کاربرد آن آشنا کنیم با ما همراه باشید.
فرز دندانپزشکی چیست:
فرز دندانپزشکی، یک قطعه مته مانند است که دندانپزشک آن را بر روی هندپیس متصل میکند و بر روی توربین (هندپیس سرعت بالا) و آنگل (هندپیس سرعت پایین) سوار می شود. این قطعه جز ابزارهای چرخنده یا چرخشی است و زمانی که بر روی هندپیس ها نصب میشوند کار آنها آغاز می شود.
کاربرد فرز دندانپزشکی:
فرزهای توربین و آنگل، ابزار هایی هستند برای ایجاد برش در بافت های سختی مثل دندان ها و استخوان به کار رفته و بر سر توربین و آنگل سوار میشوند. همچنین از این ابزار جهت صاف کردن و برداشت اضافه های ترمیم های فلزی مانند آمالگام و ترمیم های همرنگ دندان مثل کامپوزیت ها استفاده می شود. فرزهای ترمیمی براساس جنس برنده یا برشی آن به دو دسته الماسی (سیلیسی) و کارباید تقسیم بندی میشوند. فرز های توربین اصولا الماسی هستند و برای کارباید ساخته شده اند.
دوربین ها با سرعت بسیار زیادی کار می کنند و در هنگام استفاده باید بر روی فرز آب پاشی خوبی وجود داشته باشد. همچنین جالب است بدانید گرمایی که موقع کار به وجود می آید سبب تحریک دندان و تخریب فرز ها میشود. فرزهای آنگل عموما کارباید هستند چرا که عاج های پوسیده را به راحتی از هم جدا میکند و دندانپزشک زمانی که به عاج سالم میرسد با مقامت فرز مواجه میشود. در نتیجه قدرت تشخیص دندانپزشک را بالا میبرد. البته بهتر است بدانید فرز های الماسی برای آنگل ساخته شده است.
تفاوت آنگل و توربین در سرعت چرخش آنها است که سرعت چرخش آنگل بسیار کمتر از توربین است به همین دلیل میزان گرمای کمتری نسبت به عاج را به دندان تحمیل میکنند. به طور کلی میتوانیم از کاربرد های فرز دندانپزشکی به موارد زیر اشاره کنیم که بستگی به روند درمان بیمار دارد:
- تراش دادن دندان بیمار
- ساییدن دندان
- برش دادن دندان
- کندن دندان‌های بیمار
- برداشتن اضافه‌های ترمیم فلزی مانند کامپوزیت
- صاف کردن دندان
انواع فرز های دندان پزشکی چیست:
ـ فرز های توربین دندانپزشکی:
دسته اول فرز های دندان پزشکی به نام فرز الماسی نیز شناخته میشود. این دسته از فرزهای دندانپزشکی در انواع و مدل های گوناگون وجود دارد. یکی از ویژگی های اصلی این دسته از فرزهای دندانپزشکی صاف بودن انتهای بدنه آنها است که بدون هیچ زبانه یا فرورفتگی است. همچین این فرزها از لحاظ زبری به چند دسته تقسیم بندی میشوند که هر دسته با یک رنگ مشخص در دور گردن فرز مشخص می شوند. زبری این دسته از فرز ها به ترتیب از بیشترین به کمترین عبارتند از : دور سیاه، سبز، آبی، قرمز و زرد.
در دندانپزشکی از فرز های دور سبز و یا آبی به طور رایج برای تراش دندان استفاده میشود و فرز های دور زرد جهت ترمیم های کامپوزیتی استفاده میشود و در آخر فرز های دور قرمز که گاهی در تراش های پروتزی مورد استفاده قرار میگیرد. و اکثرا از فرزهای دارای نوار سبز، آبی و مشکی برای تراش و از فرزهای با نوار زرد و قرمز برای پرداخت از جمله پرداخت ترمیم های کامپوزیتی و برخی پروتزها استفاده می گردد. طبقه بندی برای این به شرح زیر است:
- نوار سفید: فوق العاده نرم
- نوار زرد: خیلی نرم
- نوار قرمز: نرم
- نوار آبی: استاندارد
- نوار سبز: زبر
- نوار مشکی: زبر
- دو نوار مشکی: فوق العاده زبر
ـ فرزهای آنگل دندانپزشکی:
فرز آنگل در انواع و شکل های گوناگون وجود دارد که جهت برداشتن پوسیدگی های دندان کاربرد دارند. از ویژگی های این دسته از فرزها میتوانیم به حالت دار یا زبانه دار بودن و یا به اصطلاح لچ تایپ latch type در انتها بدنه آنها اشاره کنیم.
جنس فرز های دندانپزشکی:
فرز های دندانپزشکی در قالب جنس های گوناگون طراحی و تولید میشوند که هر یک از این جنس ها از مزایا و معایبی برخوردار هستند. شایر فکر کنید که فرز های دندانپزشکی نسبت به سایر تجیهزات دندانپزشکی کوچکتر و ارزان تر باشند. اما انتخاب کردن جنس و نوع درست آنها میتواند سبب بهبود بهتر و کاهش زمان درمان شود که پزشک به هر یک از بیماران اختصاص میدهد و آنها را معالجه میکند. فرز های دندانپزشکی از نظر جنس شامل موارد زیر میشود که عبارتند از:
-
فرز های دندانپزشکی الماسی:
فرز های دندانپزشکی الماسی اصولا از چسباندن ذرات ریز زاویه دار و نوک تیز توسط نوعی ماده بسیار سخت مانند الماس و یک ماده زمینه نرم تر که بر روی قسمت سر فرز قرار میگیرد ساخته میشود. این مدل فرز ها جهت اتصال هندپیس ها گزینه مناسبی هستند چرا که دارای سختی بسیار زیادی هستند و به منظور تراشیدن بافت های مقاوم دندان کاربرد بسیار زیادی دارد.
در صورت استفاده صحیح از این مدل، ابزار دارای عمر طولانی خواهند بود. به دلیل تفاوتی که در نحوه بریدن ذرات برنده به جای تیغه های فرزهای کارباید وجود دارد، فرزهای الماسی برای برداشت اجسام شکننده مثل مینا و سرامیک مناسب تر هستند. در حالی که فرزهای تیغه دار کارباید در تراشیدن اجسام و مواد کشسان مثل عاج موثرتر عمل می کنند. فرزهای الماسی، با توجه به متد درمانی دندانپزشک، درجه زبری بسیار نرم ( 38 الی 44 میکرون) تا فوق العاده سفت (125 الی 150 میکرون) را شامل می شوند و بدلیل طول عمر زیاد و کارایی قابل قبول در اندازه ها و اشکال بسیار متنوع در دسترس دندانپزشکان قرار دارند.
-
فرز های دندانپزشکی استیل یا فولادی:
جنس نخستین فرز های دندانپزشکی از استیل ساخته شده است. این مدل فرزها ابزار هایی با قیمت به صرفه هستند که دندانپزشکان میتوانند به وسیله آنها حفره هایی در دندان به وجود بیاورند و یا دنتین ها را تخیله کنند. فرز های دندانپزشکی قابلیت کار در سرعت های پایین را دارند اما در سرعت های بالا یا مواقع تراش نسج سخت مانند مینای دندان به سرعت کند میشوند. کند شدن فرز استیل سبب ایجاد لرزش و حرارت در هنگام تراش دندان شده و بنابراین ناراحتی بیمار و خستگی دندانپزشک را به دنبال خواهد داشت.
-
فرز های دندانپزشکی سرامیکی:
در ترمیم دندان ها از فرز های دندانپزشکی سرامیکی استفاده میشود. از این نوع فرز های دندانپزشکی در خارج کردن پوسیدگی های دندان استفاده میشود. به علاوه از این فرزهای دندانپزشکی جهت برداشتن عاج های موجود از روی دندان استفاده میشود. برای ترمیم اصولی و درست دندان ها باید آنامل ها و پوسیدگی ها و مواد ترمیمی دندان به طور کامل حذف شوند.
به وسیله استفاده از فرزهای سرامیکی میتواند روند این کار را با امنیت کامل و بدون هیچگونه ریسکی انجام داد. به طوری که اگر دندانپزشک از فرزهای سرامیک استفاده کند هیچگونه خطری مینای دندان را تهدید نمیکند. فرزهای سرامیکی مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارند و در عین حال در برداشت پوسیدگی بسیار موثر عمل می کنند.
-
فرز های دندانپزشکی پلیمیری:
هنگامی که از پاک کردن و برداشتن پوسیدگی دندان از فرز های دندانپزشکی کارباید و یاسرامیکی استفاده میشود. ممکن است که مقداری از نسج دندان اضافی برداشته شوند و این عامل سبب باز شدن پالپ شود. ورق های پلیمیری جهت پیشگیری از چنین وضعیتی تولید و عرضه میشوند. سطح سختی برنده فرز پلیمری، از مینا و عاج سالم کمتر و از نسج پوسیده بیشتر است. به همین دلیل نسج پوسیده دندان با این فرز برداشته میشود و هیچ آسیبی به نسج سالم دندان وارد نخواهد شد.
قسمت های مختلف فرز دندانپزشکی:
سه قسمت اصلی بدنه فرز دندانپزشکی بخش اصلی بدنه یک فرز شامل Head ،Neck و Shank می باشد. در شکل زیر این قسمت ها مشخص شده اند:
ـ تفاوت فرزها از نظر شنک (Shank):
عمده ترین بخش فرز را شنک تشکیل می دهد. این قسمتی است که درون هندپیس قرار گرفته و حرکت آن را به درون فرز منتقل می کند. فرزها با توجه به فرم شنک، انواع مختلفی دارند:
-
توربین یا (Friction Grip (FG:
فرزهای دندانپزشکی با این شنک، جهت اتصال به هندپیس های high speed (توربین) مناسب اند و به طور کلی یکی از انواع فرزهای پرکاربرد در دندانپزشکی ترمیمی محسوب می شوند. این نوع فرز ها در اندازه ها و مدل های گوناگون استاندارد، کوچک، طویل و جراحی و… طراحی و تولید میشوند. این نوع شنک بیشتر در فرزهای الماسی و کاربایدی مورد استفاده قرار میگیرند و معمولاً دارای طولی حدود 20 میلی متر و قطری به اندازه 1.6 میلی متر هستند. فرزهای این دسته، خود انواع مختلفی دارند که با توجه به اندازه و نوع تعریف می شوند.
-
(Right angle/Latch-type (RA:
این نوع فرزها، برای هندپیس های low speed (آنگل ها) طراحی شده است، به طور عمده دارای طول 20 میلی متر و قطر حدود 2.35 میلی متر بوده و در انتهای خود دارای حفره ای است که به تحکیم اتصال فرز به هندپیس کمک می کند. این نوع فرز امروزه کمتر برای تراش مستقیم دندان کاربرد دارد و صرفاً در برداشت زوائد و صاف و پرداخت کردن پروتز های ثابت و متحرک استفاده می شوند.
-
(Straight handpiece (HP:
فرزهایی که در این رده قرار می گیرند، عموماً طویل و بزرگ هستند و در لابراتوار ها برای تعدیل و اصلاح متریال دندانی به کار می روند. برداشت پوسیدگی های عمیق و پرداخت ترمیم های فلزی از دیگر کاربردهای این فرزها می باشد.
ـ تفاوت فرزها از نظر Head (سری):
سر، قسمت کارگر فرز است. در طراحی این قسمت فرزها، دو حالت دیده می شود: در یک حالت، فقط دیواره ها تیغه برنده دارند و قسمت انتهایی صاف است.این نوع فرز برای تراش و گسترش دادن دیواره های حفره به کار می رود. در حالت دیگر، سر فرز فقط در قسمت انتهایی تیغه دارد و دیواره های جانبی آن صاف است. این دسته از فرزها جهت عمیق کردن حفره بدون تراش دیواره ها و تراش حفره های کلاس دو در قسمت پروگزیمال استفاده می شود. فرزها در اندازه و نوع Head نیز با هم تفاوت دارند. پنج نوع رایج آنها عبارتند از:
- کروی شکل (گرد):
فرزهای کروی غالباً برای آماده سازی حفره های دندانی، ایجاد نقاط دسترسی، ایجاد آندرکات ها و آماده سازی کانال مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین برای تراش شیارها و تعبیه گیر ثانویه حفره های ترمیمی و برداشت پوسیدگی های عمیق کاربرد دارند.
- گلابی شکل:
این نوع فرزها، برای تراش حفره های کلاس یک آمالگام و همچنین تراش ترمیم های گلدفویل استفاده می شوند.
- استوانه ای:
این فرزها در شمار کاربردی ترین های دندانپزشکی ترمیمی قرار می گیرند که بیشتر در تراش دندان و ایجاد دیواره های صاف و موازی به کار می روند، به ویژه در ترمیم های غیرمستقیم که در آن عدم وجود آندرکات ضروری است. آنها در دو نوع ساده و یا بریدگی های عرضی در دسترس هستند.
- مخروطی:
این فرزها مانند فرزهای استوانه ای، برای تراش دیواره ها و برداشت پوسیدگی ها و صاف کردن دیواره های حفره به کار می روند. که خود شامل دو نوع “ساده” و “دارای بریدگی های عرضی” هستند.
- مخروطی معکوس:
فرزهای مخروطی معکوس، برای ایجاد آندرکات و دیواره های متقارب مورد استفاده قرار می گیرند. در کار با این فرزها باید احتیاط کرد چرا که به دلیل داشتن شکل خاص، تمایل به برداشت بیش از حد لزوم نسج دندان در دیواره مجاور پالپ وجود دارد.
دسته بندی فرزهای دندانپزشکی از لحاظ شکل ظاهری سر فرز:
- فرز روند یا گرد یا Round:
فرز روند کاربردهای خاصی دارد مخصوصاٌ برای ایجاد شیار در دیواره دندان تا گیر ماده ترمیمی زیاد شود. همچنین معمولاً برای آماده کردن حفره‌های دندان، ایجاد نقطه‌های دسترسی، بوجود آوردن آندرکات و آماده‌سازی کانال‌های دندانی مورد استفاده قرار میگیرند. علاوه بر این، برای ایجاد شیار و برداشت پوسیدگی‌های عمیق مخصوصا توسط فرزهای روند کاربایدی و فرز روند آنگل نیز کاربرد دارند.
- فرز فیشور یا استوانه‌ای یا سیلندری یا Cylinder یا Fissure:
این فرزها از پرکاربردترین فرزهای دندانپزشکی بوده و مشخصه آن تخت بودن سر آن است. فرزهای فیشور بیشتر برای تراش دندان و ایجاد دیواره‌های صاف و همچنین در تراش ترمیم‌های غیرمستقیم که در آنها عدم وجود آندرکات ضروری است استفاده میکند. علاوه بر این، در پروتزهای ثابت برای تراش سطح آگزیال استفاده می شوند.
- فرز مخروطی وارونه یا مخروطی معکوس یا Inverted Cone و فرز گلابی شکل یا Pear:
بر خلاف سر فرزهای گلابی شکل که بخشی از مخروط با شیب ملایمی تیپر شده است و انتهای کوچک مخروط به سمت شنک فرز می باشد، در فرزهای مخروطی وارونه بخش مخروطی با شیب تندتری، تیپر شده است. این نوع از فرزها برای تراش حفره‌های کلاس یک آمالگام، تراش ترمیم های گلدفویل، ایجاد شیار در دیواره دندان به منظور افزایش گیر ماده ترمیمی در حفره تراش خورده و همچنین ایجاد آندرکات کاربرد دارند و به دلیل شکل خاصی که دارند، نیازمند مهارت بالا در هنگام استفاده هستند.
- فرز تیپر یا مخروطی شکل یا Taper:
دیواره های فرز تیپر با یکدیگر موازی نیستند و کمی به سمت یکدیگر تقارب دارند به گونه ای که نوک قسمت برنده از نواحی پایین تر ضخامت کمتری دارد و نازک تر است. این نوع از فرزها همانند فرزهای استوانه‌ای برای تراش دادن دیواره‌ها و برداشت پوسیدگی‌های عمیق استفاده میشوند.
همچنین در پروتزهای ثابت، از فرزهای مخروطی ته گرد برای تراش سطح اکلوزال و Guide Groove و Bevel Functional Cusp و از فرزهای مخروطی ته صاف برای تراش سطح آگزال و ایجاد Finish Line Shoulder در روکش های PFM و یا تماس سرامیک استفاده می گردند.
- فرز چمفر یا استوانه ای سوزنی یا Beveled Cylinder:
فرز چمفر یا استوانه ای اکثرا در تراش روکش و برای مشخص کردن خط ختم تراش به کار می رود.
- فرز تخم مرغی یا فوتبالی یا Egg:
این مدل فرزها جهت تراش سطوح قوس دار مانند: سطح پالاتال دندان های سانترال و لترال ماگزیلا و مندیبل مورد استفاده قرار میگیرد. و همچنین در آماده سازی پروتزهای ثابت برای تراش سطح لینگوال و بالای سیگولوم دندان های قدامی کاربرد دارد.
- فرز شعله شمعی یا فلیمی یا Flame:
همچنین فرزهای شعله شمعی در آماده سازی روکش و پروتزهای ثابت از جنس PFM برای ایجاد Gingival Bevel در Finish Line Beveled Shoulder استفاده می گردند.
- فرز سوزنی یا Needle:
عموما از این فرزها جهت تراش دیواره های پروگزیمال و قسمت های بین دندانی به منظور آماده سازی دندان برای روکش گذاری و همچنین ایجاد Finish Line Knife-Edge استفاده می شوند.
- فرز ویل یا چرخی یا دونات یا Donut / Wheel:
از این نوع فرزها اکثرا جهت تراش نواحی قوس دار دندان از جمله سطح پالاتال دندان های سانترال ماگزیلا و سطح لینگوال دندان های سانترال مندیبل کاربرد دارد.
- فرز بشکه ای یا برل یا Barrel:
می توان با قرار دادن کناره های فرز بشکه ای برروی شیب های کاسپی، از آن برای تراش سطح اکلوزال و البته با حفظ شکل مورفولوژی دندان استفاده نمود.
- فرز مخصوص لمینیت یا سر موج دار یا Depth Marker یا Depth Cutیا Wavy Head:
از فرز های سرموج دار جهت آماده سازی دندان برای جاگذاری لمینیت توسط دندانپزشک استفاده میشود.
نکات مهم در تمیز نگه داشتن فرزهای دندانپزشکی:
برای نگهداری بهتر فرزها و افزودن بر طول عمر آنها،حتما باید چندین نکته را مورد توجه قرار دهیم:
- اتوکلاو کردن:
یکی از مهم ترین نکات، نحوه و چگونگی اتوکلاو کردن فرزها است. همانطور که میدانید فرزها قطعاً در هنگام استفاده با بافت های نرم، سخت و یا خون در در ارتباطند، در نتیجه باید پروسه استریلیزاسیون را پشت سر بگذارند. دستگاه اتوکلاو دارای رطوبتی است که، احتمال زنگ زدگی فرز را فراهم می نماید.
پس باید بعد از تمیز کردن فرز با برس سیمی و اطمینان از پاک شدن ذرات دندان و خون طبق راهنمای شرکت سازنده، مواد ضدعفونی کننده فرزها را در محلول قرار داده و سپس در جافرزی های مخصوص اتوکلاو چیده و در دستگاه قرار داد. این فرایند، طول عمر فرزها را تا حد بسیار بالایی افزایش می دهد. اتوکلاو کردن انواع فرزها با درجه حرارت حداکثر 135 و حداقل 20 دقیقه الزامی است.
- هوای توربین:
یکی دیگر از نکات مهم در تمیز نگهداشتن فرز ها، 2/2 الی 5/2 مگاپاسکال مقدار هوایی است که برای توربین لازم است. دقت شود که در صورت بیشتر شدن این مقدار، توربین آسیب دیده و در صورت کمتر بودن، فرز نمی تواند به راحتی روی دندان حرکت نماید و در نتیجه دندان آماده صیقل شدن نیست.
- آب موجود در توربین:
مقدار آب توربین برای کار کردن در داخل دهان، باید بین 45 تا 60 سی سی در دقیقه باشد. آب بیشتر از این میزان، سبب میشود محیط پر از آب شود و ساکشن را در محل تماس فرز با دندان، برای برداشتن آب نا ممکن میسازد.
- سرعت توربین:
پیشنهاد میکنیم به میزان سرعت توربین دقت و توجه کافی داشته باشید. چرا که این کار پر اهمیت برای فرزهایی که سایز سر آنها بزرگ است یا فرزهای الماسی با درجه زبری بالا، است. به این دلیل که سرعت زیاد می تواند منجر به تولید حرارت ناخواسته شود.
- عدم استفاده از فرز های فرسوده:
پبشنهاد میکنیم به طور مرتب از فرزهای دندان پزشکی جدید استفاده کنید چرا که فرسوده شدن و آسیب دیدن فرز ها به حداقل برسد. بکارگیری فرزهای کهنه، می تواند کارایی درمان را کاهش داده و باعث آسیب به بیمار شود. همچنین دقت شود که هنگام اتصال فرز به توربین و یا در زمان استفاده، از وارد کردن فشار بیش از حد به آن جلوگیری کنید.
- اتصال صحیح فرز به هندپیس:
شما باید در هنگام اتصال فرزها به هندپیس ها اطمینان حاصل پیدا کنید که فرز به طور کامل و درست در درون هندپیس قرار گرفته باشد. در غیر صورت ممکن است در حین کار جدا شده و سبب آسیب جانی به بیمار گردد.
نکات مهم در تمیز کردن فرز:
- فرز های دندان پزشکی حداقل باید 10 دقیقه در محلول ضد عفونی کننده خیسانده شوند که فرسایش پوشش فرزهای الماسی را کاهش میدهد. پس از آن میتوانید با برس های مناسب شستو، فرز ها را از مواد پاک کنید و در جای مناسب و تمیز و خالی از رطوبت نگهداری کنید.
- اگر از اولتراسونیک ها استفاده میکنید، در ابتدا باید فرزها را در جافرزی قرار بدهید. بعد از آن به مدت 5 دقیقه با استفاده از پاک کننده های عمومی چندین بار شستشو بدهید و سپس آن را خشک کرده و در جای خالی از رطوبت نگه داری کنید.
- در هنگام استفاده از اتوکلاو، باید فرزها را در کیسه مناسب قرار دهید و به مدت 10 دقیقه در دمای 135 درجه اتوکلاو نمایید. بعد آن ها را خشک کنید و در جای تمیز نگهداری کنید به علاوه می توان فرزها را در استریلیزر با حرارت خشک، به مدت 1 ساعت و دمای 170 درجه قرار داد. این کار، مانع از زنگ زدگی آنها خواهد شد.
- بهتر است از استعمال محلول ضدعفونی سرد حاوی مواد اکسیدکننده خودداری کنید زیرا ممکن است باعث تضعیف فرزهای کارباید شود.
برای کار ترمیمی چه فرزهایی رو داشته باشیم:
- پوسیدگی کوچک تا متوسط کلاس 1 و 2: فرز الماسی روند و مخروطی وارونه و فرز کارباید مخروطی وارونه بلند
- برای پوسیدگی های بزرگ کلاس یک: فرز الماسی و کارباید مخروطی وارونه بلند
- برای برداشت پوسیدگی و یا مواد ترمیمی نزدیک به پالپ: فرز الماسی و کارباید روند
- برای ایجاد حفره اکلوزال در پوسیدگی بزرگ کلاس 2: فرز الماسی و کارباید مخروطی وارونه بلند و کوتاه
- برای پوسیدگی کلاس 3 و تراش اولیه پوسیدگی کلاس 5: فرز الماسی و کارباید روند
- برای پوسیدگی کلاس 3 و 4: فرز الماسی روند و شعله شمعی
- برای پرداخت سطح اکلوزال و پروگزیمال: فرز الماسی زرد و یا کارباید روند و بیضی شکل مثل شعله شمعی و تخم مرغی
